НА МАЗЫРШЧЫНЕ. Зьвязда №138 (2945) Нядзеля, 17 Чэрвеня 1928 г.

 НА МАЗЫРШЧЫНЕ.


У Мазыры няма паэтаў. Гэта факт. Спачатку мы не паверылі. 3 радасным зьдзіўленьнем мы па некалькі раз пыталіся ў мазыран.
— Няўжо такі няма? Зусім няводзяцца? Як-жа гэта вы бяз вершаў жывяцё?
— Няма, — разводзілі рукамі тыя, — што хочаце есьць, а паэтаў няма.—
Наіўныя людзі. Яны гатовы былі аднесьці пад рубрику «недахопаў» такое выключнае дасягненьне! Ходъ адзін горад без паэтаў, хоць у адным горадзе малакроўныя юнакі з хаосам на галаве і ў галаве ня рыфмуюць «сонца» і «бясконца»…
Праўда, аднаго паэта я ў Мазыры знайшоў. Гэта быў вясёлы дзядзька з Каралінскага раёну, мы з ім сустрэліся на беразе Прыпяці ў самы разгар рыначнага дня. Седзячы на бярвеньнях і знаходзячыся ў мірным лірычным настроі, ён прачытаў мне такі футурыстычны твор:
 
Мазыр,
Як пузыр.
Сьпераду — вада,
Ззаду — гара,
А пасярэдэіне—дзіра.
 
Дальбог Паўлюк Шукайла лепш не напісаў-бы… Але адкінем у бок літаратурныя параунаньні. Трэба дапоўніць трапную дзядзькаву характеристику.


Сталіца беларускага Палесься лепіцца на раўчаках гарыстага праваго берагу Прыпяці. Над драўлянымі домікамі гораду ўздымаюнпа аголеныя схілы гор, вуліцы крутыя, кручаныя, яны імкліва зьбягаюць уніз, да шырокай сталёвай паласы ракі, на якой адзінока сьвеціцца агнямі ваенны карабель. Доўгімі ценямі прапаўзаюць міма яго барліны, гружаныя лесам… У часе ліўняў мазырскія вуліцы — бурныя раўчакі, яны зносяць у раку коз і кароў і пакрываюць прыбярэжны раён высокім пясчаным пластом.
Па вечарох на прыстані ціха, матрасьня гуляе ў горадзѳ, апрацоўваючы саюз нархарчаваньня. Мільгаціць агнямі чыгуначны мост, такі крылаты і лёгкі ў сваім ажурным узьлёце. Толькі два гады, як яго адбудавалі: мост быў узарваны палякамі.
Палякі… аб іх памятаюць у Мазыры. Над гэтымі раўчакамі, на топалях і бярозах качаліся трупы павешаных. Горад перажыў дзьве польскія акупацыі, тут бывалі балахоўцы, пятлюраўцы, скарападаўцы, прыяжджаў Савінкаў наводзілі парадкі немцы.
Гістарычнае мінулае Мазыра так-сама агорнута крывавай дымкай. Набегі татар, расправы маскоўскіх ваявод, бунт казацкага атамана Mixленка, вялізарныя пажары, бойкі, — колькі матар’ялу для гісторыкаў і аматараў сівое старасьветчыны! І легенды. Дзіўнымі кветкамі расьцьвілі яны ў гэтым краі. Дзелавая рацыяналістычная эпоха топча іх, але яны аплятаюць яе боты і ў пыле часу перадаюцца новым пакаленьням.
Хочацца расказаць пра гару «Шайтан». Так называюць адзін курган на паўднёвай акраіне гораду. Вада і вецер акруглілі яго і ён ляжыць, як вялічэзнае яйцо, сярод раўніны. Легэнда гаворыць, што, калі заснаваўся Мазыр — чорт парашыў яго зьнішчыць, сьцерці з твару зямлі. Узяў чорт гару і нанёс, каб ёю раздушыць горад. Ужо да самага Мазыру данёс, як раптам васьпяваў певень. Кінуў чорт гару і зьнік. Так і ляжыць яна да гэтага часу…
 

Знадворку гэта вельмі правінцыяльны горад... Каровы, якімі ўладаюць многія жыхары, нават рабочий — ходзяць выключна па тротуарах, пакідаючы за сабою «вещественные доказательства»... Козы сустракаюцца на кожным кроку. Гэтыя мілыя жывёлы ў Мазыры надзвычайна сьмелыя яны скачуць з гор на дахі дамоў і горда аглядаюць адтулъ мясцовасьць.
Мазырскія фурманшчыкі задаліся мэтаю задушыць аўтабусны pyx, яны падкідываюць над машынамі дошкі з цьвікамі і бітае шкло. Для іх няма лепшай радасьці, як вестка аб тым, што сапсаваўся адзін з двух мазырскіх аўтабусаў. Ловяць яны пасажыраў цудоўна: калі вы згадзіліся ехаць на станцию з фурманшчыкам, дык адразу атрымоўваеце ад яго ў задатак 25 капеек. Даверлівыя людзі!...
Приватны гандаль памірае. Засталіся толькі мізэрныя ларкі на рынку, якія гандлююць слонечнікам, цукеркамі ды танным мылам, ды адна-дзьве мануфактурныя крамы. Тыя, што пабуйней, — пазачыняліся. Але ЦРК слаба спраўляецца з запросам! рынку. Павольна і марудна ён пашырае сваю сетку. У яго магазинах заўсёды перапоўнена. У сталоўцы прыходзідца па гадзіне чакаць абеду.
Горад вырас, вырасьлі і стукаюць у дзьверы культурныя патрабаваньні насельніцтва, але няма дзе праводзіць працы. У гарадзкі театр небясьпечна хадзіць — таго і глядзі столь абваліцца. Гарсавет некалькі раз выносіў пастанову аб забароне там усякіх пастановак, але тэатр усё-ж такі бывае адчынены і «смельчак!» — а такіх палова гораду — валам валяць глядзець «апошні баявік» — «Жыцьцё за жыцьцё».
У гэтым годве пачнуць будаваць вялізарны центральны клюб-тэатр, на яго ўжо адпушчана 350 тысяч рублёў. А пакуль што культурная праца — у заняпадзе. Клюбы мёртвыя. Хутчэй гэта ня клюбы, а кіно-прадпрыемствы. Фізкультурная арганізацыя дохленькая: адзін слабенькі інструктар па 12 гурткоў Рака амаль што не скарыстоўваецца, на прафсаюзных лодках плаваюць закаханыя парачкі. У камсамольцаў мала ініцыятывы і жвавасьці. Была надзвычайна добрая прапанова краязнаўчага таварыства аб арганізацыі экскурсый на краі. Камсамольцы не падтрымалі. Затое яны в захапленьнем шыюць сабе форму «Юнгштурм» і вельмі гаруюць, што ў Мазыры няма неабходных для гэтай формы гетраў.


І ўсё-ж такі ў Мазыры-весела. І з кім  не  загаворыш, адчуваеш, што чалавек перапоўнены да краёў справай, што будаўнічая і арганізуючая работа разгарнулася ва ўсю шырыню.
У Мазыры пачынаецца фронт. Не ваенны, зразумела. Адсюль наступаюць на край па дзьвёх галоўных лініях: мэліярацыі і народней асьветы.
У акруговым зямельным аддзеле — пуста. Працаўнікі разьехаліся па раёнах, на месцы, туды, дае сэзоньнікі рыдлёўкамі атакуюць мёртвую забалочаную зямлю. Такой зямлі на Мазыршчыне яшчэ 33,1 проц. — і людзі хочуць зъвесьці гэтую лічбу да нуля.
Каб дасягнуць гэтага, патрабуюцца дзесяткі гадоў, вялізарная анэргія, вялізарныя сродкі. У гэтым годзе мэліярацыйныя працы на Мазыршчыне набываюць нябывалы размах. 60 тысяч, адпушчаныя па дзяржбюджэце, ідуць на капитальны ремонт старых канаў, праложаных яшчэ ў 1873 годзе славутай экспэдыцыяй Жылінскага. Акрамя таго, начала працу спэцыяльная мэліярацыйная група Наркамзему, якая вышуквае калёнізацыйны фонд. Мяркуецца кінуць людзкую сілу на забалечаную плошчу ў 40 тысяч гэктараў, каб прарэзаць яе канавамі, каб узрасьціць на ёй квяцістыя нівы.
Галоўныя сілы на мэліярацыйным фронце - сялянскія мэліярацыйныя таварыствы. Яны павінны сёлета пракапаць 73 млм. канаў і асушыць плошчу ў 4.183 гэктары. Ці выканаюць яны гэту задачу? У Мазыры разважаюць так: ня будзем гадаць, будзем рабіць справу, будучыня пакажа... Правильна! Будзем рабіць справу, і для гэтага трэба ў першую чарту пакіраваць на край пражэктары асьветы.
На Мазырпгчыне зараз 386 4-гадовых школ, 21 сямігодка, сотні лікпунктаў, пэдагагічны тэхнікум. У параўнаньні з дарэвалюцыйным часам народная асьвета зрабіла вялізарны скачок наперад. Але зразумела, што гэта для нас не скачок, а толькі першыя крокі. Ліквідацыя няпісьменнасьці пастаўлена з рук вон дрэнна: зьявішча, паміж іншым, ня толькі мазырскага, але і ўсебеларускага маштабу.
Неабходна асушыць вялізарныя балоты чалавечай цемры, прасунуць лемантар і газэту ва ўсе глухія куткі, якіх так многа на Мазыршчыне. Масы паляшукоў пачынаюць гэта разуменъ. 92 тысячи рублёў дало самаабкладаньне на будаўніцтва новых школ. Над правільным скарыстаньнем гэтых грошай мазгуюць зараз у мазырскім інспэктырыяце асьветы.
 
Ёсьць у Мазыры Гара Камунараў. У адным са скрыўленых домікаў на гэтай гары, у цесных трох лакойчыках працуе краязнаўчае таварыства — штаб сацыялістычнай разьведкі Беларускага Палесься. Алесь Крукоўскі—«чалавек, які ўсе ведае» (так завуць яго ў Мазыры), стаіць на чале гэтай арганіаацыі. Мы захапляніся гэтым сьціплым чалавекам з роўным ціхім голасам, а спакойнымі рухамі. Ён сапраўды ўсё ведае аб сваім краі. Усё, пачынаючы ад замоў і паданьняў, канчаючы шырокімі пэрспэктывамі сацыялістычнага перараджаньня Мазыршчыны.
 
Яго арганізацыя, у якой зараз налічваецца 1050 чалавек, праводзіць вялізарную працу. За якія-небудзе 2 гады сабраны матар’ялы для геа- графічнага слоўніка і слоўніка живое мовы Мазыршчыны, адкрыты раённыя краявнаўчыя музэі, арганівавана 20 пунктаў фэналёгічных назіраньняў, 7 пунктаў гідралёгічных назіраньняў, ідзе збор кялекцый, праводзіцца манаграфічнае вывучэньне паселішчаў... Напісаны дзесяткі артыкулаў аб природных багацьцях краю, наладжан кантакт в навуковымі цэнтрамі, праводзяцц* рознастайныя досьледы.
Мы доўга гутарылі з Крукоўскім. Ён усё-ж такі не здаволен працай раённых таварыстваў. У параўнаньні з тымі нязьведанымі таямніцамі. Тымі невычарнальнымі багацьцямі, якія хавае ў сябе Беларускае Палесьсе, — нават такая энэргічная праца вдаецца дзіцячай забавай... Падумаць толькі! Вялізарныя тарфяныя масывы, жалезная руда, пяскі, травы, рознастайныя мітэралы, — усё гэта яшчэ чакае сваіх дасьледчыкаў і заваявальнікаў!
Мазыршчына можа стацъ цудоўным багатым краем. А зараз гэта ледзь ня самая бедная округа Беларусі.
Захапляючыя пэрспэктывы адкрываюцца з Гары Камунараў. Мы пойдзем ім насустрач бадзёрым крокам неўгамонных піянараў.
 
Ад нашага спэц. карэсп. Mix. Гольдбэрга
 
Зьвязда №138 (2945) Нядзеля, 17 Чэрвеня 1928 г.